جلسه هشتم - چگونه به کمک آمار دروغ بگوییم؟

کتاب: ?How to Lie with Statistics

نویسنده: Darrel Huff

ارائه دهنده :‌ دکتر بهنام بهرک

زمان برگزاری جلسه: ۲۶ آبان ۹۵

(خلاصه‌ی مطالب ارائه شده و فایل صوتی جلسه در ادامه‌ی مطلب)

 برای دریافت فایل پی‌دی‌اف کتاب اینجا کلیک کنید

«خلاصه‌ی مهم‌ترین مطالب بیان‌شده در ارائه»

فصل۱ - سرچشمه‌‌های نتیجه‌گیری‌های جانبدارانه (bias sources)

۱) عدم پاسخ‌گویی ( non-response ) :‌ در نظر نگرفتن افرادی که از پاسخ‌گویی به پرسش خودداری کرده‌اند

۲) پاسخ‌گویی داوطلبانه ( volunteery response ) : هنگام نظرخواهی، پاسخ‌گویی به پرسش داوطلبانه در نظر گرفته شده باشد

۳) اندازه‌ی نمونه کوچک (sample size)

۴)طراحی جهت‌دار سؤالات

۵)راحت‌طلبی در جمع‌آوری داده ( convenience bias ) : سراغ اولین محل دسترسی به داده رفتن

۶)جهت‌دهی به پاسخ‌ها :‌ پرسش‌ها باید تا حد ممکن به صورت غیرمستقیم پرسیده شود تا افراد تمایل به دروغ یا مخفی‌سازی حقیقت پیدا نکنند.

۷)جهت‌گیری به خاطر یادآوری :‌ مخاطب با پرسش مطرح شده قبلا مواجه شده که موجب شکل‌گیری ذهنیتی در فرد شده است. به عنوان مثال هنگام پاسخ‌گویی به نظرسنجی، مخاطب نباید نظر بقیه را ببیند.

فصل۲ - میانگین‌ها (averages)

۱) میانه

۲) مد

۳) میانگین

نکته : میانگین نسبت به دو مورد دیگر، حساسیت بیشتری به داده‌های پرت(outliers) دارد. بسیاری از زمان‌ها، اطلاعات نادرستی منتقل می‌کند که دور از انتظار است. در خیلی از موارد، استفاده از میانه صحیح‌تر است. به عنوان مثال برای بررسی میزان درآمد یک جامعه هدف، درست‌تر است که از میانه استفاده شود که نتیجه به مراتب به واقعیت جامعه نزدیک‌ است. ( اختلاف بین میانگین و میانه از اختلاف طبقاتی در جامعه ایجاد می‌شود.) نتایج وقتی دقیق‌تر هستند که تمام دهک‌ها اعلام شود.

فصل۳ - اندازه‌ی نمونه‌ی کوچک

یکی از موضوعاتی که در علم آمار پیرامون آن، بحث‌های فراوانی شکل گرفته، انتخاب اندازه‌ی نمونه‌ی مناسب است. اگر اندازه‌ی کوچک باشد حتی اگر نمونه‌ها به صورت کاملا تصادفی انتخاب شده‌باشند، نتیجه گرفته‌شده می‌تواند تفاوت زیادی با واقعیت داشته باشد.

نکته :‌ هیچ نتیجه‌گیری آماری بدون خطا وجود ندارد و باید همیشه میزان خطای احتمالی (margin of error) بیان شود. اما می‌بینیم که اکثر اوقات، همراه نتیجه، صحبتی از خطا نمی‌شود.

فصل۴ - استناج آماری (Statistical Inference)

فصل۵ - چارت‌های آماری

فصل۷ - تفاوت رابطه‌ی علی (Causation) و رابطه‌ی همبستگی (Correlation)

نکته‌ :‌ هم‌بستگی لزوما علیت را نتیجه نمی‌دهد چرا که بین مشاهده (observational study) و آزمایش (experimental study) تفاوت اساسی وجود دارد. تنها از آزمایش، که خود شرایط ویژه‌ای دارد، می‌توان نتیجه‌گیری کرد و برای اینکه بگویید بین دو گزاره رابطه‌ی علی وجود دارد، باید آزمایشی طراحی کنید. 

نمونه‌های زیادی از همبستگی‌های جالب را می‌توانید در این لینک مشاهده کنید.با وجود همبستگی بسیار شدید در بعضی موارد، همچنان نمی‌توانیم ادعا کنیم که رابطه‌ی علی بین آن‌ها برقرار است.

فصل۹ - شناسایی مغالطات با آمار

«مغالطه دادستان» 

که بیان احتمالاتی آن به این صورت است که :

p(x|y) != p(y|x)

به عنوان مثال :‌ ۹۰٪ قاتل‌ها ماشین سفید دارند. شما ماشین سفید داری پس قاتلی!

«مغالطه رگرسیون» 

تشویق همیشه نسبت به تنبیه عامل مؤثر‌تری است.

- معرفی کتاب :‌ Thinking Fast and Slow (مثال‌های خوبی در این زمینه دارد)

«فایل صوتی ارائه»

برای شنیدن فایل صوتی ارائه می‌توانید از این آدرس استفاده کنید.